Самоопределување и национално име – неотуѓиво право на државата (4)

Колумна, Национал
проф. д-р Игор Јанев
Вторник, 21 октомври 2025 година

Секое мешање во такви домашни прашања, особено со ограничување на суштинскиот договорен капацитет на државата (правна личност), и дополнително неприкосновено право на самоопределување на државата и народот во однос на националното име, т.е. правото на самоидентификација и немешање во строга внатрешна јурисдикција, која е посебно заштитена со Повелбата на ОН, а дополнително основно колективно човеково право да го избере своето национално име или национален идентитет.

Принципите на суверена еднаквост на државите и неповредливоста на нивната правна личност доведуваат до заклучок дека изборот на име е неотуѓиво право на државата. Принципите на културниот суверенитет (УНЕСКО 1966; УНЕСКО 1982) и слободното изразување на културните верувања и традиции (или дури и митови) обезбедуваат правна основа за неповредливоста на самоидентификацијата како основно колективно човеково право (ОН, УНГА, A/РЕС/61/295), кои не можат да бидат предмет на странско мешање или какви било преговори.

Како што покажав во моето претходно истражување (Јанев 1999, 155) и двете горенаведени посебни (не општи), кои не имплицираат услов, додадени на стандардниот сет на барањата на Повелбата, како мошне произволни – дополнителни, всушност беа незаконски политички (очигледно дипломатски, по природа) услови наметнати на кандидатот на ОН.

Затоа, како бесконечни барања, овие услови беа во остра спротивност со нормативните опишани во Советодавното мислење на Меѓународниот суд на правдата (МСП) издадено на 28 мај 1948 година.

Покрај тоа, овие незаконски услови беа во очигледен конфликт со Резолуцијата на Генералното собрание на ОН 197/III, 1948 година, што го прифаќа Советодавното мислење на Судот дадено во мај 1948 година.

Резолуцијата на Генералното собрание на ОН 197/III, 1948 година воспоставува толкување на ограничената норма за прием вградена во членот 4(1) од Повелбата на ОН. Во 1947 година, Генералното собрание на ОН го постави следново прашање за советодавно мислење на МСП:

„Дали членка на Обединетите нации, која е повикана, врз основа на членот 4 од Повелбата, да се произнесе со своето гласање, било во Советот за безбедност или во Генералното собрание, за прием на држава во членство во Обединетите нации, е правно овластена да ја направи својата согласност за приемот зависна од услови што не се изречно предвидени во став 1 од наведениот член?“ (ОН, УНГА, A/РЕС/61/197).

Како одговор на прашањето отворено од Генералното собрание на ОН, дали членовите на СБ и ОН биле овластени да гласаат за дополнителни услови, МСП одговори во 1948 година со Советодавно мислење, кое одговори дека дополнителните услови за прием не се дозволени (т.е. општите услови во членот 4 претставуваат опис на условите), ниту дека за такви може да се гласа за членовите на СБ и ОН (дипломатски надредени), во спротивно членот 4 од Повелбата би бил прекршен (особено неговиот став 1. со нормативни правила за прием во ООН).

Политичките тела на ООН не смеат да го надминат опсегот на овие овластувања и надлежности, бидејќи во спротивно Повелбата на ООН е прекршена (член 4 (став 1) од Повелбата на ОН) и последователно органот на ОН прави ultra vires акт. (Јанев 2006, 23). Во согласност со Резолуцијата 197/III на ООН, од 1948 година, Советодавното мислење е прифатено како толкување на Повелбата на ООН, односно ги признава правната норма за прием во Повелбата на ООН и можните прекршувања на нормата (ултра vires делува).

Врз основа на овој став на Резолуцијата 197/III и МСП од 1948 година седум земји кандидати за членство претходно блокирани со моќта на ВЕТО на Советот за безбедност (сите поради отсуство на дипломатско признавање) беа примени во членството на ОН.

(продолжува)

Национал во повеќе продолженија објавува фељтон од проф. д-р Игор Јанев во врска со истражувањето содржано во неговиот труд од мај 2024 година: „Етноцидот што произлезе од Договорот меѓу Македонија и Грција склучен во селото Преспа („Преспански договор“, 2018) и процесот на асимилација и трансформација на македонскиот идентитет („бугаризација“) како резултат на демонтирање, поништување и уништување на националниот идентитет на Македонците“.