Македонија ја губи битката за идентитетот поради незнаење

Колумна, Национал
проф. д-р Игор Јанев
Среда, 02 јули 2025 година

Македонија, во својата заблуда дека резолуциите 817 (1993) и 845 (1995) на Советот за безбедност се легални, преговараше три децении за правно недозволениот суверен субјект на националниот идентитет, не разбирајќи дека државно-правниот идентитет е фундаментален елемент на суверенитетот и правниот субјективитет на секоја држава и во исто време категорија на „национален идентитет на народот“.

Во своето незнаење, сите македонски влади не забележаа дека Македонската држава без правен идентитет (како безимена) беше примена во членството на ООН по грешка направена од главните политички органи на ООН кога ја примија под дополнителни услови надвор од законски дефинираната рамка на општите услови за членство пропишани со Член 4 (став 1) од Повелбата на ООН. Еден од двата нелегални дополнителни услови наметнати на држава-кандидат за прием во ООН беше преговорите со друга држава за нејзиниот државно-правен идентитет, односно за нејзиното уставно име, што беше оспорено од органите на ООН (додека првиот дополнителен услов за членство беше да не се користи уставното име и да се замени идентитетот со привремена референца само за потребите на ООН).

Не сфаќајќи дека ООН сторила деликт на пропуст и дека нејзините органи ги пречекориле своите овластувања со дополнителните услови (извршувајќи ultra vires акт), преговорите продолжија со склучување на контроверзната Привремена спогодба (1995), која на крајот, преку проширување на опсегот на идентитетските прашања, доведе до склучување на Преспанскиот договор како целосен и сеопфатен договор. Значи, нелегалните дополнителни услови за прием на Македонија во ООН (каде што беше принудена да носи привремена деноминација и да преговара за својот идентитет со друга држава) се претворија во долгогодишно систематско негирање на националниот идентитет на Македонците и форма на политички притисок врз држава без преседан во историјата на меѓународните односи.

Конечно, наводниот „спор за идентитетот“ (на де факто безимена држава во ООН) беше решен со Преспанскиот договор, кој е школски пример за кршење на основните норми на суверенитет и принципите на независност и немешање во внатрешната јурисдикција на државите (особено членките на ООН).

Понатаму, Преспанскиот договор е пример за етноциден чин што очигледно го негира правото на народите на национален идентитет, па дури и го редефинира во согласност со моменталната рамнотежа на моќ меѓу вклучените страни во преговорите (и нивните сојузници). Анализата на овој неуставен договор покажува сеопфатно поништување на претходниот македонски идентитет и припишување на сè што е „македонско“ на грчката култура и грчкиот идентитет.

Со Преспанскиот договор, Македонија ги негираше правата на националните малцинства во Грција, а со тоа и во Бугарија, со што го изложи своето малцинство на присилна асимилација од соседните земји. Со поништувањето на сопствениот национален идентитет, преку одредбите од Преспанскиот договор, дури и во рамките на територијалните граници на сопствената држава, до Бугарија беше испратен јасен сигнал дека е „доволно флексибилна влада“ способна, заради пристапување кон ЕУ, за понатамошно национално редефинирање на сопствениот идентитет.

По регистрацијата на Преспанскиот договор во ОН (како валиден акт-договор), користејќи го овој преседан, Бугарија ѝ ги изложи на новата држава (како „вештачка нација“) своите идентитетски услови за „понатамошно прецизирање“ на новиот национален идентитет. Во случај на бугарски услови, ова би бил „бугарскиот идентитет“ на претходните „Македонци“, или поточно, „СеверноМакедонци“ кон Бугарите. Во генерализирана форма, уцената на Бугарија за ЕУ ​​би се свела на едноставен ултиматум во форма: „Признајте дека сте Бугари, тогаш можете да се приклучите кон ЕУ“, а дотогаш едноставно не би можеле.

Бидејќи Македонците не разбираа, ниту сега, ниту претходно во врска со Преспанскиот договор, дека според меѓународното право не постојат спорови за идентитет и договори за идентитет, тие наивно продолжија да преговараат за тема (национален идентитет) за која не може да се преговара. На овој начин, самите Македонци, под заблудата дека сè е легално, со ратификување на нелегални договори за идентитет, придонесоа за уништување на сопствениот национален идентитет, целосно игнорирајќи ги императивните норми за нелегалноста на насилната или каква било административна (и со тоа присилна) асимилација.

Во оваа смисла, можеме само да констатираме дека, применувајќи го членот 53 од Виенската конвенција за договорно право, можно е еднострано (со дипломатска нота/писмо) раскинување на Преспанскиот договор, бидејќи овој договор ги крши нормите jus cogens на меѓународното право. По раскинувањето на Преспанскиот договор, Договорот со Бугарија може да се раскине со едноставно дипломатско писмо за раскинување, кое, во согласност со последниот член 20, стапува во сила една година по испраќањето на известувањето за раскинување на актот.

Секако, доколку Преспанскиот договор биде раскинат, Македонија ќе мора да започне „дипломатска битка“ во ООН (особено во Генералното собрание на ООН) за да гласа за името под кое аплицираше: „Република Македонија“. Генералното собрание на ООН одлучува за овие прашања со просто мнозинство од присутните членови кои гласаат. Доколку државата го добие ова мнозинство, таа ќе има право да го користи своето оригинално уставно име „Република Македонија“ во ООН.